اسهال

دكتر لين‏مك فارلند »دانش‏يار بخش بيوشيمى در دانشگاه واشنگتن« مى‏گويد: اسهال يكى از بهترين راه‏هاى دفاعى بدن است. اسهال، روش بدن براى خارج كردن يك چيز بد و نامطلوب مى‏باشد. اين طرز فكر شايد براى شما قابل پذيرش نباشد ولى به ما كمك مى‏كند كه بفهميم چرا امروزه پزشكان توصيه مى‏كنند كه اين بيمارى را متوقف نكنيد، بلكه بگذاريد به طور خود به خود دوره ناراحت كننده ولى كوتاه آن بگذرد.
در گذشته وقتى فردى دچار اسهال مى‏شد، پزشكان سريعا براى او داروى ضد اسهال تجويز مى‏كردند. ديويد ليبرمن »استاديار دانشگاه پزشكى ارگن« مى‏گويد: اگر فردى دچار اسهال حاد شد، من داروهاى ضد اسهال را توصيه نمى‏كنم مگر اينكه او به كنترل آن نياز فورى داشته باشد، مثلا هنگامى كه شخص بيمار، قرار تجارى مهمى دارد كه نمى‏تواند آن را از دست بدهد. در غير اين صورت، فكر مى‏كنم كه اسهال، مفيد خواهد بود و به روند بهبود كمك خواهد كرد. به همين دليل اغلب نكاتى كه در ذيل آورده مى‏شود براى كاهش ناراحتى در دوران اسهال و افزايش روند بهبودى است و نه براى متوقف كردن اسهال.

ارتباط اسهال با شير
 

دكتر ويليام چى »استاد دانشگاه روچستر« مى‏گويد: يكى از دلايل عمده، تحمل ناپذيرى نسبت به لاكتوز )قند موجود در شير( است در حالى كه عده‏اى از متخصصان اعتقاد دارند كه تحمل ناپذيرى به لاكتوز اصلى‏ترين دليل نمى‏باشد، بلكه عفونت ويروسى عامل اصلى است.
شروع تحمل ناپذيرى به لاكتوز مى‏تواند از دوران كودكى باشد و يا به صورت ناگهانى در دوران بزرگسالى شروع شود. شما شير مى‏خوريد و ناگهان نفخ گاز، درد شكم و اسهال همراه آن به وجود مى‏آيد.
درمان، اجتناب از مصرف غذاهاى حاوى لاكتوز نظير محصولات شيرى به جز ماست و پنيرهاى قديمى و مانده است.

خود را تست كنيد.
 

با توجه به غير وابسته بودن تحمل ناپذيرى به لاكتوز به ميزان مصرفى آن، چگونه مى‏توان فهميد كه فرآورده‏هاى شيرى، علت اسهال است؟
دكتر ليبرمن مى‏گويد: من بيمارانم را براى يك يا دو هفته از مصرف فرآورده‏هاى شيرى منع مى‏كنم و منتظر نتيجه مى‏شوم. اگر مؤثر بود، كم‏كم مصرف فرآورده‏هاى شيرى را به رژيم غذايى اضافه مى‏كنم.
با اين علم كه زمانى خواهد رسيد كه علايم تحمل ناپذيرى در فرد ظاهر مى‏شود؛ بنابراين فرد مصرف شير را پايين‏تر از اين سطح قرار مى‏دهد تا از اسهال مرتبط با تحمل ناپذيرى به لاكتوز جلوگيرى كند.

درباره‏ى داروهاى مصرفى‏تان فكر كنيد.
 

ممكن است بين اسهال و ترش كردن و سوزش معده كه قبلا در شما بوده ارتباطى وجود داشته باشد؛ نه به خاطر ارتباطى كه بين روده و معده وجود دارد بلكه به دليل داروهاى ضد اسيدى كه براى آرام كردن سوزش معده مصرف مى‏شود.
دكتر هريس كلرفيلد »استاد و مدير بخش گوارش دانشگاه هاتمن« مى‏گويد: داروهاى ضد اسيد، شايع‏ترين علت اسهال مرتبط با دارو درمانى هستند. هيدروكسيد منيزيم دقيقا شبيه منيزيم شير عمل مى‏كند و باعث اسهال مى‏شود.
براى اجتناب از ايجاد دوره‏هاى اسهالى بعدى، وى توصيه مى‏كند: از ضد اسيدهايى كه فقط حاوى هيدروكسيد آلومينيم )و نه منيزيم( است استفاده شود. احتمال ايجاد اسهال در مصرف اين داروها كمتر است اما اثر اين داروها هم كمتر است. علاوه بر ضد اسيدها، آنتى‏بيوتيك‏ها، لاكتولوز و كلشى‏سين نيز ممكن است باعث اسهال شوند. در صورت مظنون بودن نسبت به هر كدام از اين داروها با پزشك خود مشورت كنيد.

از مايعات بيشتر استفاده كنيد.
 

آيا درست است كه در حالت اسهال، غذا بخوريد؟ متخصصان ما جواب‏تان را مى‏دهند: بله، اما با چند احتياط با مايعات صاف و روشن شروع كنيد؛ مايعات صاف يعنى سوپ مرغ و ديگر غذاها و مايعاتى كه شما داخل‏شان را صاف و روشن ببينيد. دليل اين كار اين است كه روده‏ها در اسهال، به استراحت نياز دارند. بنابراين بايد با اين رژيم، غذا خوردن را آغاز كنيد تا كم‏كم بيمارى‏تان فروكش كند. بعد از مصرف سوپ آبكى و ژل، كم‏كم برنج، موز، سيب و ماست را به رژيم‏تان اضافه كنيد.

سطح مايعات را بالا نگه داريد.
 

نوع غذايى كه مى‏خوريد چندان مهم نيست. مهم‏ترين نكته اين است كه مصرف مايعات بايد بالا باشد. اگر چه بسيارى از مردم به خوردن مايعات فراوان در طول اسهال فكر نمى‏كنند، متخصصان ما اعتقاد دارند كه مصرف مايعات، يك نكته حياتى براى جلوگيرى از از دست دادن آب بدن مى‏باشد.
مايعات حاوى نمك و مقادير كم شكر مفيدند زيرا در جايگزينى قند خون و مواد معدنى از دست رفته در طول اسهال كمك مى‏كنند. يك مايع خوب را مى‏توان با اضافه كردن يك قاشق چاى خورى شكر و يك سر انگشت نمك به يك ليتر آب، تهيه كرد.

از مصرف اين غذاها اجتناب كنيد.
 

در بهترين حالت بايد از خوردن بعضى از غذاها دورى كرد، چرا كه اين غذاها حالت انفجارى دارند. اين نمونه‏ها شامل حبوبات، كاهو و كلم دلمه‏اى مى‏باشند. غذاهاى ديگر حاوى كربوهيدرات‏هاى غير قابل جذب مى‏توانند اسهال را تشديد كنند. فهرست كوتاهى از اين غذاها شامل نان، خمير و ديگر محصولات گندم، سيب، گلابى، هلو، آلو خشك، ذرت، جوى دوسر، سيب‏زمينى و سبوس به عمل آمده مى‏باشد. از مصرف فرآورده‏هاى شيرى خوددارى كنيد، خواه اينكه فرآورده‏هاى شيرى باعث اسهال شوند يا خير.

از مايعات گازدار بپرهيزيد.
 

دكتر كلرفيلد مى‏گويد: من پيشنهاد مى‏كنم كه از مصرف نوشيدنى‏هاى گازدار نيز خوددارى كنيد. گاز موجود در اين مايعات، حالت انفجارى بيشترى را به وضعيت حساس شما اضافه مى‏كند.

خود را از آشپزخانه دور كنيد.
 

هر عضوى از خانواده كه اسهال دارد، نبايد براى درست كردن غذا به آشپزخانه برود. شستن كامل و صحيح دست‏هاى فرد بيمار از گسترش عفونت‏هاى انگلى جلوگيرى مى‏كند. اگر شغل شما برخورد با افراد زياد و يا پختن غذاها است، قانون به شما اجازه مى‏دهد كه شغل‏تان را تا وقتى كه علايم فروكش كند، رها كنيد.

اگر مجبوريد شديد، جلوى اسهال را بگيريد.
 

متخصصصان ما اصرار دارند كه اسهال بايد روند طبيعى خود را طى كند تا بهترين نتيجه به دست آيد، اما اگر مى‏خواهيد به جايى برويد كه بايد بر بدن‏تان كنترل داشته باشيد، داروى بهترين دارو براى كم كردن اسهال است.
دكتر كلرفيلد مى‏گويد: بسيار مفيد است. اين دارو روده‏ها را سفت مى‏كند و با اين كار از حركات مواد در داخل آن جلوگيرى مى‏كند.

به درمان‏هاى غذايى اعتماد نكنيد.
 

چيزهايى نظير پكتين، قرص‏هاى اسيدوفيلوس )اسيد دوست(، جو، موز، پنير سوئيسى و يك تكه نان، چاى و ديگر درمان‏هاى محلى كه براى درمان اسهال به كار مى‏روند. باعث انسداد روده‏ها مى‏شوند و روند بهبودى اسهال را كند مى‏كنند.

اسهال در سال‏هاى بحرانى
 

اسهال در نوزادان و بچه‏هاى كوچك مى‏تواند خطرناك باشد. آب بدن نوزادان به راحتى از دست مى‏رود، از طرفى هم آنها توانايى بيان كردن صحيح وضعيت خود را ندارند. براى درمان اين افراد مطالب ذيل مفيد است:

هشدار پزشكى
 

چه زمانى اسهال نياز به مراجعه به پزشك دارد؟
 

اسهال معمولا طى يك يا دو روز از بين مى‏رود و فقط مقدارى ناراحتى ايجاد مى‏كند. نوزادان، بچه‏هاى كوچك، افراد مسن و كسانى كه قبلا دچار بيمارى ديگر بوده‏اند كه آنها را دچار دهيد دهيدراتاسيون )از دست دادن آب بدن( كرده است، ممكن است با مشكلات شديدى روبه‏رو شوند.
همچنين اگر اسهال بعد از يكى دو روز، بهبود نيابد و يا با تب و دردهاى شكمى و كهير و زردى )نقاط زرد رنگ روى پوست و سفيدى چشم( و يا ضعف شديد همراه باشد، بايد به پزشك مراجعه كرد. اگر خون، چرك و يا بلغم نيز در مدفوع ديده شود بايد از پزشك كمك خواست. دكتر هريس كلرفيلد مى‏گويد: بزرگ‏ترين خطر اسهال حاد، دهيدراتاسيون )از دست رفتن آب بدن( است، بنابراين اگر شخصى داراى اسهال است و در طول اين دوره، هيچ غذا و يا نوشيدنى‏اى نخورده، بايد براى كمك به اورژانس پزشكى مراجعه كنيد.

به كودك غذاهاى مناسب بدهيد.
 

در واقع عصاره ميوه‏ها و آب، بهترين مايعات براى يك كودك مبتلا به اسهال نمى‏باشد بلكه محلول‏هايى كه آب بدن را برمى‏گردانند، مفيدترند. خودتان مى‏توانيد اين محلول‏ها را درست كنيد )يك قاشق چاى خورى شكر و يك سر انگشت نمك در يك ليتر آب حل كنيد(. اما ممكن است كه اشتباه كنيد پس بهتر است كه از پودر ORS استفاده كنيد.

به غذا دادن ادامه دهيد.
 

نوع تغذيه كودك، بسته به سن او فرق مى‏كند؛ براى كودكان، برنج، سس گوجه و موز براى يكى دو روز توصيه مى‏شود. براى بچه‏هاى بزرگ‏تر نان تست خشك، بيسكويت بدون قند ساده، جوجه بدون پوست و ديگر غذاهاى ملايم و بدون ادويه مفيد هستند.

چه موقع بايد درمان را قطع كرد؟
 

مردم، اغلب بزرگ‏ترين اشتباه را در زمان قطع كردن درمان دارند. ممكن است بچه‏ها مدتى بعد از بيمارى اوليه، مدفوع شلى داشته باشند. در اين صورت حال اين كودكان طبيعى است و لازم نيست رژيم محدود كننده‏اى براى آنها در نظر گرفته شود. رژيم غذايى را فقط براى چند روز ادامه دهيد.

درمان با هويج را امتحان كنيد.
 

بعضى‏ها، فكر مى‏كنند كه هويج، بهترين درمان براى كودك اسهالى است. اگر مايليد مى‏توانيد اين غذا را در رژيم بچه قرار دهيد. شايد هويج با جايگزين كردن الكتروليت‏ها و مواد معدنى از دست رفته در طول اسهال، به درمان كمك كند.

باكترى‏ها را دوباره برگردانيد.
 

بعد از چند روز از اسهال، مصرف ماست به بازگشت باكترى‏هاى مفيد روده كمك مى‏كند.

سفارش مادرتان را به خاطر بسپاريد.
 

سوپ مرغ يا گوشت گوسفند براى بچه يك ساله مفيد است. براى بعضى از بچه‏ها، نمك فراوان موجود در اين سوپ‏ها مفيد است زيرا باعث عطش و در نتيجه مصرف آب بيشتر در آنها مى‏شود.
منبع : دايرة المعارف پزشك خانواده ،گروه مولفان انستیتوسلامتی آمریکا

پي‌نوشت‌ها:
 

* انتشارات سپهر اندیشه - 1387